czym jest paradoks?
Paradoksem nazywamy rozumowanie, w którym wychodząc od niepodważalnych - albo sprawiających wrażenie niepodważalnych - faktów, przesłanek, dowodzi się twierdzeń wzajemnie sprzecznych, absurdalnych, niezgodnych z intuicją, zdrowym rozsądkiem albo powszechnie głoszonymi sądami. Rozumowanie takie może być poprawne lub nie, bywa i tak, że jego poprawność i wynikające zeń wnioski są przedmiotem niekończących się dyskusji i gorących sporów. Gdy mamy do czynienia z rozumowaniem błędnym, zwłaszcza wtedy, gdy błąd wprowadzono rozmyślnie i sprytnie go zakamuflowano, mówimy o sofizmacie. Rozumowanie dowodzące sprzecznych ze sobą sądów, jak również sama wynikła w ten sposób sprzeczność, nazywa się także antynomią. Dodajmy jeszcze, że niekiedy miano paradoksu zyskuje niosąca sprzeczność błyskotliwa myśl, albo aforyzm, niekoniecznie wiążący się z jakimś wymyślnym rozumowaniem.
Tak wygląda słownikowa definicja paradoksu. To jednak, czy jakiś problem zostanie nazwany paradoksem, bywa rzeczą przypadkową, wynikającą z takiej, a nie innej tradycji. Co da się z pewnością powiedzieć o każdym paradoksie, to to, że jest on opowiastką zwięzłą, błyskotliwą i efektowną, w czym przypomina dobry dowcip albo skecz kabaretowy zakończony pomysłową puentą. Niech jednak nie zmyli nas nieco rozrywkowy charakter paradoksów: bardzo często niosą one w skondensowanej formie głębokie i niebanalne myśli, pomysły i problemy, będące przedmiotem zainteresowania najpoważniejszych dziedzin nauki i filozofii. Krótki i pozornie nieskomplikowany paradoks może sprawiać pokoleniom badaczy tak olbrzymie trudności, że obrasta on setkami nowych idei, wyjaśnień, pism, traktatów, tak że na kanwie jednego osobliwego pomysłu mogą rozwijać się całe wyrafinowane teorie, o czym najlepiej mogą zaświadczyć paradoksy Zenona czy osławiony paradoks kłamcy.
patrz także
paradoksy megarejskie
paradoksy logiczne
- antynomia Grellinga
- paradoks Berry'ego
- paradoks fryzjera
- paradoks hipergry
- o niemożliwości zaskakiwania